آلودگی هوا در کلان شهرها

آلودگی هوا در کلان‌شهرهای ایران (مثل تهران، اهواز، کرج، اراک، و مشهد) به یکی از جدی‌ترین معضلات زیست‌محیطی و سلامتی در کشور تبدیل شده است. با توجه به جمعیت زیاد و تمرکز صنایع، این مسئله نه تنها بر کیفیت زندگی شهروندان تأثیر می‌گذارد، بلکه پیامدهای سلامتی وخیمی را نیز به همراه دارد. بر اساس آمار، بیش از ۱۳ درصد مرگ‌های طبیعی در ایران به آلودگی هوا مربوط می‌شود، و این عدد به‌طور مداوم در حال افزایش است. رئیس «مرکز سلامت محیط و کار» وزارت بهداشت نیز از افزایش ۳۰ درصدی مرگ‌های ناشی از آلودگی هوا طی یک سال خبر داد.

پیامدهای آلودگی هوا

آلودگی هوا بر سلامت جسمی و روانی انسان‌ها تاثیر مستقیم دارد. به‌عنوان مثال، دکتر ایرج خسرونیا در گفتگو با خبرنگار شفقنا به این نکته اشاره کرده که آلودگی هوا و ذرات سمی معلق در هوا می‌توانند منجر به بیماری‌های پوستی، قلبی و عروقی، تنفسی و حتی افزایش علائم این بیماری‌ها در طول زمان شوند و همچنین گفت “زمانی که افراد دچار بیماری های زمینه ای هستند وجود ذرات سمی در خون و استنشاق آنها باعث کند شدن در روند خونرسانی و اکسیژن رسانی در بدن می شود.”

بر اساس بررسی‌ها، آلودگی هوا چهارمین عامل مرگ و میر زودرس در جهان است و سالانه باعث مرگ زودرس ۷ میلیون نفر می‌شود. در ایران، تنها در سال 1401، بیش از ۲۶ هزار و ۳۰۷ نفر به‌دلایل منتسب به آلودگی هوا جان خود را از دست دادند که این آمار ۲۶ درصد بالاتر از سال پیش از آن است. این معضل جهانی حتی اگر منجر به مرگ افراد نشود، بیماری‌ها و عارضه‌های متعددی را در پی دارد.

از مهم‌ترین بیماری‌هایی که تحت تأثیر آلودگی هوا قرار دارند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. بیماری‌های تنفسی: آلودگی هوا می‌تواند منجر به بروز بیماری‌هایی مانند آسم و انسداد مزمن ریوی شود. این بیماری‌ها به ویژه در روزهای آلوده، تهدیدی جدی برای سلامتی محسوب می‌شوند. آلودگی هوا خطر عمده‌ای برای ابتلا به بیماری هایی مانند تنگی نفس و سرطان ریوی را نیز در پیش دارد.
2. بیماری‌های قلبی و عروقی: تحقیقات نشان داده‌اند که آلودگی هوا می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی را افزایش دهد. نانوذرات موجود در هوا می‌توانند به عروق خونی آسیب بزنند و فشار خون را بالا ببرند. ایسکمیک قلب یا بیماری عروق کرونر از جدی‌ترین بیماری هایی است آلودگی هوا ریسک ابتلا به آن را افزایش میدهد. انسداد شریان ها و عروق در این بیماری عوارضی مانند درد قفسه سینه، سوزش، فشار، گرفتگی قفسه سینه و اختلال در جریان خون به قلب را در پی دارد. 
3. بیماری‌های روانی: مطالعات نشان داده‌اند که آلودگی هوا می‌تواند خطر زوال عقل را در سالمندان افزایش دهد. تحقیقاتی همچنان نشان می‌دهد که افرادی که در معرض هوای آلوده قرار دارند، بیشتر احتمال دارد دچار اختلالات روانی و بیماری‌های اعصاب و روان مانند پارکینسون و آلزایمر شوند. محققان سوئدی در
   پژوهش خود به ارتباط بین آلودگی هوا و خطر فزاینده بیماری روان در کودکان پی بردند احتمال استفاده از داروهای ضد روان پریشی در محیط‌هایی که آلودگی هوا بالاست برای کودکان بیشتر است. در برخی از مطالعات، محققان حتی ارتباطی بین اوتیسم و ​​عناصر آلاینده در هوا پیدا کرده اند. به گفته محققان در سال 2014 میلادی، کودکانی که مادرانشان در دوران بارداری بخصوص سه ماه سوم در معرض هوای آلوده قرار دارند دو برابر بیشتر احتمال دارد به اختلال اوتیسم دچار شوند.
4. آسیب به جنین و نوزادان: آلودگی هوا می‌تواند بر رشد جنین تأثیر بگذارد و خطر سقط جنین را تا 10 درصد و همچنین زایمان زودهنگام را افزایش دهد. همچنین، نوزادانی که در معرض هوای آلوده قرار دارند، بیشتر در خطر ابتلا به مشکلات رشد مغزی هستند. امکان بروز ناباروری در بانوان نیز از سایر خطرات پایین بودن کیفیت هواست.
5. سرطان: مطالعات متعددی نشان داده اند که زندگی در نزدیکی جاده ها یا خیابان های پر رفت و آمد ممکن است خطر ابتلا به سرطان پستان را در زنان افزایش دهد. آلودگی هوا خطر ابتلا به انواع سرطان به خصوص سرطان ریه را نیز افزایش میدهد.

احساس کسالت٬ سردرد٬ تنگی نفس و سوزش چشم نیز از رایج‌ترین عوارض جانبی آلودگی هوا هستند.

وضعیت آلودگی هوا در ایران

در سال‌های اخیر، تنها در ۱۶.۵ درصد از روزهای سال، هوای پاکی را در کشور تجربه کرده‌ایم. این آمار نشان‌دهنده آن است که وضعیت آلودگی هوا در ایران به طور مداوم در حال وخیم‌تر شدن است. این موضوعیست که می‌تواند بر سلامت و حتی حیات مردم ایران تاثیر بگذارد.

از دیگر آمارهای نگران‌کننده می‌توان به غلظت ذرات معلق PM ۲.۵ در 33 شهر در ایران اشاره کرد که توسط رییس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت ارائه داده و تایید شده است. بررسی‌ها نشان داده که غلظت این ذرات در بسیاری از شهرهای بزرگ ایران – در شهرهای تهران، اهواز، مشهد، تبریز، شیراز، اصفهان، ایلام، سنندج، یاسوج، همدان، خرم آباد، اراک، کرج، کرمانشاه، آبادان، زنجان، یزد، ارومیه، کرمان، بیرجند، قم، زابل، بجنورد، دزفول، بوشهر، شهرکرد، اردبیل، بندرعباس، شوشتر، بم، قزوین، ایرانشهر و بهبهان – در سال 1401 بیش از ۷ برابر استانداردهای سازمان جهانی بهداشت (۵ میکروگرم در متر مکعب) و تقریبا ۳ برابر استاندارد ملی (۱۲ میکروگرم در متر مکعب) بود.

راهکارهای مقابله با آلودگی هوا

با وجود اینکه آلودگی در کشور ما یک معضل برجسته است، اما همچنان امید به بهبود کیفیت زندگی و کنترل اثرات آلودگی هوا با برداشتن گام های صحیح وجود دارد.

برای مقابله با آلودگی هوا، مجموعه‌ای از راهکارها و تدابیر می‌تواند مؤثر واقع شود:

1. استفاده از ماسک‌های مناسب: در روزهای بسیار آلوده، ماسک‌های فیلتردار (با استاندارد N95 یا بالاتر) می‌توانند ورود ذرات معلق و آلاینده‌ها به بدن را کاهش دهند. 
2. پرهیز از فعالیت‌های بدنی در هوای آلوده: در روزهایی که کیفیت هوا پایین است، بهتر است از ورزش در فضای باز پرهیز شود. فعالیت‌های بدنی می‌توانند تنفس عمیق‌تری ایجاد کنند که منجر به جذب بیشتر آلودگی می‌شود.
3. بسته نگه‌داشتن پنجره‌ها: در روزهای آلوده، بهتر است پنجره‌ها و درها بسته باشند تا هوای آلوده وارد منزل نشود. استفاده از تهویه مطبوع می‌تواند هوای داخلی را پاک‌تر نگه‌دارد.
4. استفاده از  دستگاه تصفیه هوای داخل منزل: نصب فیلترهای هوای HEPA در دستگاه‌های تهویه مطبوع یا استفاده از دستگاه‌های تصفیه هوا می‌تواند به کاهش آلودگی هوا در داخل منزل کمک کند. استفاده از وسایل تصفیه هوا در خانه بسیار مهم است. توجه کنید که حتی با وجود بسته بودن درب و پنجره در خانه، باز هم گرد و غبار و آلودگی وارد منزل هم می شود و برای پیشگیری از هرگونه مشکل باید از وسایل تصفیه مناسبی استفاده کنید.
   تصفیه‌ هوای یونیوو (Univo Air) مدل HSKN01 به‌عنوان یک راهکار موثر برای مقابله با آلودگی هوا، با بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته و فیلترهای چند لایه، به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای ذرات معلق و آلاینده‌ها را از محیط حذف می‌کند.
   قابلیت تولید یون جهت از بین بردن آلاینده ها، وجود فیلتر کاتالیست سرد برای مقابله با فرمالدهید، پرتاب یون با قدرت 20 میلیون یون در هر سانتی متر مكعب و میکروب زدایی توسط لامپ UV درون دستگاه از ویژگی هاییست که این دستکار را به یک راهکار ایده آل برای مقابله با اثرات آلودگی هوا میکند.
   با خرید دستگاه تصفیه هوا یونیوو، می‌توانید از فواید زیادی از جمله کاهش خطر ابتلاء به بیماری‌های تنفسی، افزایش سطح اکسیژن در خون، بهبود خواب و روحیه، برخوردار شوید. این دستگاه به بهبود کیفیت هوای داخلی کمک کرده و محیطی سالم‌تر برای زندگی فراهم می‌آورد. طراحی کم‌صدا و کاربری آسان آن، به کاربران این امکان را می‌دهد که بدون مزاحمت، از هوای پاک‌تری لذت ببرند. به‌علاوه، با مصرف بهینه انرژی، یونیوو نه‌ تنها به سلامت خانواده کمک می‌کند، بلکه در راستای حفاظت از محیط زیست نیز گام برمی‌دارد.
5. تغذیه سالم: مصرف میوه‌ها و سبزیجات غنی از آنتی‌اکسیدان (مانند ویتامین C و E) به کاهش التهاب و محافظت از سلول‌ها در برابر آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد کمک می‌کنند و همچنین می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک کند. میوه‌هایی مانند توت‌فرنگی، پرتقال و سبزیجاتی مانند اسفناج و کلم بروکلی از این دسته‌اند.
    امگا-3 که در ماهی‌های چرب (مثل سالمون و قزل‌آلا) و دانه‌هایی مثل تخم کتان و چیا وجود دارد، به کاهش التهاب کمک می‌کند و می‌تواند اثرات منفی آلودگی را کاهش دهد.
   مصرف غلات کامل، حبوبات و مغزها که تمامی مواد غذایی پر فیبر هستند، می‌تواند به بهبود سلامت روده و سیستم ایمنی کمک کند. فیبر به دفع سموم از بدن کمک می‌کند.
   غذاهای فرآوری شده و قندهای افزوده می‌توانند التهاب را افزایش دهند و سیستم ایمنی بدن را تضعیف کنند؛ بنابراین، بهتر است از مصرف این نوع غذاها پرهیز شود.
   بعلاوه، طبق تحقیقات انجام شده، سیر، رزماری، زنجبیل، آرتیشو، تخم کتان، گشنیز، چای سبز، دارچین و لیمو ترش دارای عناصر ویژه ای هستند که می توانند تاثیر مستقیمی در پاکسازی خون داشته باشند که برای به حداقل رساندن اثرات آلودگی هوا موثر است.
6.  هیدراته ماندن: نوشیدن آب کافی برای حفظ هیدراتاسیون ضروری است. هیدراته ماندن به بدن کمک می‌کند تا سموم و آلاینده‌ها را از طریق ادرار دفع کند. توصیه می‌شود حداقل ۸ لیوان آب در روز نوشیده شود، البته نیاز به آب ممکن است بسته به فعالیت بدنی و شرایط آب و هوایی متفاوت باشد. چای‌های گیاهی مانند چای سبز و چای نعنا علاوه بر طراوت بخشی، خواص ضد التهابی و آنتی‌اکسیدانی نیز دارند. مصرف میوه‌ها و سبزیجاتی که آب زیادی دارند نیز (مانند هندوانه، خیار و پرتقال) می‌تواند به تأمین آب مورد نیاز بدن کمک کند.
7. آگاهی از پیش‌بینی کیفیت هوا: بررسی پیش‌بینی‌های کیفیت هوا از طریق برنامه‌ها و وب‌سایت‌های مربوطه می‌تواند به برنامه‌ریزی فعالیت‌ها کمک کند. در روزهای آلوده، می‌توان فعالیت‌های خارج از منزل را کاهش داد.
8. اجتناب از دود و بخارات شیمیایی: دوری از مکان‌هایی که دود سیگار یا بخارات شیمیایی وجود دارد، می‌تواند به کاهش تماس با آلاینده‌ها کمک کند. همچنین، از استفاده از محصولات شیمیایی قوی در منزل بدون تهویه مناسب بپرهیزید.
9. اجتناب از استعمال دخانیات: از مصرف سیگار و دخانیات به شدت پرهیز نمایید؛ چرا که ممکن است احتمال ابتلا به مشکلات تنفسی را به سرعت در شما بالا ببرد.
   با پیروی از این راهکارها، افراد می‌توانند تا حد زیادی اثرات منفی آلودگی هوا را کاهش دهند و سلامتی خود را حفظ کنند.

جمع‌بندی

آلودگی هوا در کلان‌شهرهای ایران یک معضل پیچیده و چند وجهی است که تأثیرات وخیمی بر سلامت انسان و محیط‌زیست دارد. با توجه به افزایش آمار مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا، ضرورت اتخاذ تدابیر مؤثر و جامع برای کنترل این معضل بیش از پیش احساس می‌شود.

شهروندان میتوانند با استفاده از راهکارهای جامع و مؤثر، از جمله استفاده از ماسک‌های مناسب، پرهیز از فعالیت‌های بدنی در هوای آلوده، بسته نگه‌داشتن پنجره‌ها، استفاده از دستگاه تصفیه هوای داخل منزل، تغذیه سالم، هیدراته ماندن، آگاهی از پیش‌بینی کیفیت هوا، اجتناب از دود و بخارات شیمیایی و اجتناب از استعمال دخانیات زندگی خود را بهبود ببخشند و گامی در راستای سلامتی خود و خانواده خود بردارند.